อารามทูสกชาดก...ชาดกแสดงถึงความฉลาดในสิ่งไม่เป็นประโยชน์

นิทานชาดกเป็นสมบัติล้ำค่าของชาวพุทธ นิทานชาดกมิใช่เรื่องที่แต่งขึ้นเพื่อสอนคุณธรรม แต่นิทานชาดกคือเรื่องในอดีตชาติของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ที่พระองค์ทรงแสดงแก่พระภิกษุในโอกาสต่างๆ เพื่อเป็นแบบแผนในการทำความดี หลักธรรมที่ได้จากการรับชมรับฟังนิทานชาดกนี้ สามารถนำไปใช้ให้เป็นคุณประโยชน์ในการดำเนินชีวิตของตนเองและผู้อื่น

อารามทูสกชาดก

อารามทูสกชาดก

ชาดกแสดงถึงความฉลาดในสิ่งไม่เป็นประโยชน์

สถานที่ตรัสชาดก

เชตะวันมหาวิหาร นครสาวัตถี

สาเหตุที่ตรัสชาดก

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าและพระภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ เสด็จจาริกไปในหมู่บ้านแห่งหนึ่งในแคว้นโกศล คหบดีผู้หนึ่งได้นิมนต์พระพุทธองค์และพระภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ ให้ประทับในสวนของตนแล้วถวายภัตตาหารหลังจากฉันภัตตาหารแล้ว พระภิกษุสงฆ์ได้เดินชมสวนอันร่มรื่นสวยงามนั้น

  ขณะที่พระภิกษุทั้งหลายกำลังชมความงามของหมู่ไม้ในสวนอยู่นั้น ได้สังเกตเห็นบริเวณหนึ่งที่โล่งเตียน ไม่มีต้นไม้ขึ้นเลย จึงถามคนสวนว่า

อุบาสก สวนนี้มีต้นไม้ขึ้นเขียวชอุ่ม ร่มรื่น เย็นสบายดีจริงๆ แต่ทำไมบริเวณตรงนี้ จึงไม่มีต้นไม้ขึ้นเลยสักต้นล่ะ   

คนสวนจึงตอบว่า

เมื่อเริ่มปลูกต้นไม้ในสวนนี้ เด็กทำสวนคนหนึ่งได้ถอนต้นไม้ที่เพิ่งปลูกขึ้นมาดูความยาวของรากก่อนจะรดน้ำ ต้นไม้จึงตายหมด  ที่ตรงนั้นจึงโล่งเตียนไปอย่างที่พระคุณเจ้าเห็นขอรับ

หลังจากชมสวนแล้ว พระภิกษุทั้งหลายจึงพากันไปเฝ้าพระสัมมาสัมพุทธเจ้า กราบทูลให้พระพุทธองค์ทรงทราบ พระบรมศาสดา ทรงระลึกชาติด้วยบุพเพนิวาสานุสติญาณ แล้วตรัสว่า

ดูก่อน ภิกษุทั้งหลาย เด็กคนนั้นไม่ได้เป็นคนทำลายสวนแต่ในชาตินี้เท่านั้น แม้ในชาติก่อนก็เคยทำลายสวนมาแล้วเหมือนกัน

ตรัสแล้วพระพุทธองค์ทรงนำ อารามทูสกชาดก มาตรัสเล่าดังนี้

เนื้อหาชาดก

ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตครองราชย์สมบัติกรุงพารณสี มีนายอุทยานคนหนึ่งเป็นผู้ดูแลพระราชอุทยานของพระเจ้าพรหมทัต

วันหนึ่ง มีงานนักขัตฤกษ์ในเมือง ชาวเมืองทั้งหลายต่างพากัน ไปเที่ยวเล่นกันอย่างสนุกสนาน นายอุทยานอยากออกไปเที่ยวสนุกเช่นนคนอื่นๆ บ้าง แต่ก็เป็นห่วงว่าต้นไม้ในพระราชอุทยานที่เพิ่งปลูกจะขาดน้ำ เนื่องจากเป็นฤดูแล้ง ถ้าตนจะออกไปเที่ยวเสียก็จะไม่มีใครรดน้ำต้นไม้

แต่แล้วนายอุทยานก็นึกถึงฝูงลิง ที่อาศัยอยู่ในพระราชอุทยานหวังจะให้ฝูงลิงช่วยรดน้ำต้นไม้แทนตน จึงเดินไปหาลิงที่เป็นจ่าฝูงแล้วกล่าวว่า

“ นี่แน่ะเพื่อน เราเคยร่วมทุกข์ร่วมสุขกันมาไม่น้อย อุทยานนี้เป็นที่อยู่ที่กินของเพื่อนเพื่อนคงอยากให้อุทยานนี้สวยงามอุดมสมบูรณ์ตลอดไปใช่ไหม”

 ใช่ซิท่าน ถ้าไม่มีอุทยานนี้ พวกฉันคงลำบากโดยเฉพาะอย่างยิ่ง ท่านคอยดูแลเอาใจใส่ บำรุงรักษาต้นไม้ ให้ออกดอกออกผลตามฤดูกาล นับว่าท่านมีพระคุณต่อพวกฉันจริงๆ”  ลิงจ่าฝูงตอบ

“ แหม เราดีใจที่เพื่อนพูดอย่างนี้ แต่นี่แน่ะ ... เพื่อน สองสามวันนี้ในเมืองมีงานนักขัตฤกษ์ ฉันอยากจะไปเที่ยวจริงๆแต่ก็เป็นห่วงว่าจะไม่มี

ใครรดน้ำต้นไม้ที่เพิ่งปลูกไว้ ไม่ทราบว่า.. ถ้าฉันจะฝากเพื่อน ช่วยดูแลรดนน้ำให้จะเป็นการรบกวนเกินไปหรือเปล่า? "นายอุทยานถามทันที

โธ่...ไม่รบกวนอะไรหรอก เชิญท่านไปเที่ยวให้สบายใจเถิด พวกฉันจะเอาใจใส่  ดูแลรดน้ำให้อย่างดีทีเดียว ” ลิงจ่าฝูงรับปาก

นายอุทยานจึงนำ กระออม จำนวนมากมาวางไว้ให้ แล้วตนเองจึงออกไปเที่ยว เมื่อนายอุทยานไปแล้ว พวกลิงทั้งหลายจึงฉวยกระออมเตรียมตักน้ำจะรดต้นไม้

ขณะนั้นเอง ลิงจ่าฝูงเกิดความคิดขึ้นมาอย่างหนึ่ง จึงรีบกล่าวแก่บริวารว่า

เดี๋ยว หยุดก่อน หยุด หยุด อย่าเพิ่งรีบตัก ทำอย่างนั้น มันเปลืองน้ำ เราควรจะถอนต้นไม้มาดูรากเสียก่อน รากยาวหรือรากสั้น ถ้ารากยาว เราก็รดมากหน่อย ถ้ารากสั้น เราก็รดน้อยหน่อยอย่างนี้จะได้ไม่เปลืองน้ำ เพราะน้ำหายากอยู่ หมู่นี้ฝนยิ่งไม่ค่อยตกอยู่ด้วย

ลิงบริวารทั้งหลายต่างเห็นดีเห็นงามตามจ่าฝูง จึงช่วยถอนต้นไม้ มาดูรากแล้วจึงรดน้ำ

ขณะนั้น บัณฑิตผู้หนึ่งเดินผ่านมา เห็นพวกลิงถอนต้นไม้ขึ้นมารดน้ำ จึงสอบถามลิงเมื่อทราบเรื่องแล้วก็ได้แต่รำพึงว่า

“ โธ่เอ๋ย เจ้าลิงโง่ คิดจะทำประโยชน์ แต่กลับทำเสียหาย”

จากนั้นจึงกล่าวเป็นคาถาว่า

  “การประพฤติประโยชน์ โดยผู้ไม่ฉลาดในประโยชน์ มิอาจนำความสุขมาให้เลย ผู้มีปัญญาทราม ย่อมทำประโยชน์ให้เสีย เหมือนลิงที่ทำสวน ฉะนั้น”

ประชุมชาดก

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประชุมชาดกว่า

ลิงจ่าฝูง              ได้มาเป็นเด็กคนทำสวน

บัณฑิตที่ผ่านมา  ได้มาเป็นพระองค์เอง

ข้อคิดจากชาดก

1. ผู้ที่ไม่ฉลาดในประโยชน์ แม้คิดว่าจะทำประโยชน์ ก็มักจะเป็นการทำให้เสียประโยชน์แทน คนเช่นนี้ มักไม่คิดถึงผลได้ผลเสีย มักจะเสนอโครงการอะไรต่ออะไร ซึ่งเมื่อปฏิบัติไปแล้วแทนที่จะเกิดผลดี กลับเป็นผลเสีย เช่นเสนอให้คนพกอาวุธได้ โดยอ้างว่า เพื่อไว้ใช้ป้องกันตัว แต่เมื่อคนเราต่างมีอาวุธไว้ในครอบครองก็มักฮึกเหิมใช้อาวุธทำร้ายกันเอง ตัดสินกันด้วยอารมณ์และอาวุธ แทนที่จะใช้ปัญญาระงับปัญหา

หรือเสนอให้ตั้งสถานเริงรมย์ แหล่งอบายมุข เพื่อดึงดูดเงินตราเข้าประเทศ ข้อเสนอนี้ดูเผินๆ แล้วอาจเห็นว่าดี เพราะจะได้เงินตราจากต่างประเทศ แต่ถ้ามองให้ลึกๆ แล้ว กลับเป็นการทำให้คนเกียจคร้าน เป็นแหล่งเพาะนักเลงการพนัน นักเลงสุรา นักเลงผู้หญิง ฯลฯ ประเทศชาติก็เหมือนตกอยู่ในความมืดมน

2.ผู้ใดที่มีลูกน้องที่ไม่ฉลาด หากจะมอบหมายงานให้ทำควรกำหนดตารางงานให้ อย่าปล่อยให้ตัดสินใจวางแผนเอง เพราะหากเกิดผิดพลาด กลายเป็นผลเสียหาย ยากแก่การแก้ไข

๓. ผู้นำที่ฉลาดแต่มีลูกน้องโง่ แสดงว่า ในอดีตชาติ แม้ตนจะไม่ดื่มสุรา ไม่เสพยาเสพย์ติด แต่ก็มีส่วนสนับสนุนผู้อื่นบ้าง ฉะนั้นผู้นำที่ดี จึงควรฝึกลูกน้องให้มีสติอยู่เสมอ ไม่ตกเป็นทาสของสิ่งมึนเมาและอบายมุขทั้งปวง จะได้เกิดเป็นคนฉลาด

พระคาถาประจำชาดก

น เว อนตฺถกุลเลน อตฺถจริยา สุขาวหา

หาเปติ อตฺถํ ทุมฺเมโธ     กปี อารามิโก ยถา.

การประพฤติประโยชน์ โดยผู้ไม่ฉลาดในประโยชน์

มิอาจนำความสุขมาให้เลย

ผู้มีปัญญาทราม ย่อมทำประโยชน์ให้เสีย เหมือนลิงทำสวนฉะนั้น.

ที่มา : ขุททกนิกาย เอกนิบาตชาดก  3/2  33-37

อธิบายศัพท์

อารามทูสกชาดก (อ่านว่าอา-รา-มะ-ทู-สะ-กะ-ชา-ตก)

อาราม                  สวนที่น่ารื่นรมย์, อุทยาน

ทูสก                      บุคคลผู้ประทุษร้าย

กระออม                ที่ตักน้ำ มีลักษณะคล้ายหม้อ 

                            ทำด้วยไม้ก็มี หนังก็มี


กราบขอบพระคุณที่มาของบทความ

พระธรรมเทศนาโดยหลวงพ่อทตฺตชีโว  นิทานชาดกอันดับที่ 5 เรื่องอารามทูสกชาดก หน้า53-59
ภาพประกอบ DMC Cartoon

ภาพยนตร์และแอนิเมชัน อารามทูสกชาดก