นิทานชาดก...ต้นแบบการทำความดีของชาวพุทธ

              คนในโลกนี้อยากทำดี อยากเป็นคนดีทุกคนแต่เพราะเหตุที่ไม่มีต้นแบบดีๆ เป็นแบบอย่าง จึงต่างคิดหามาตรฐานทำความดีต่างกันไป ที่พอมีปัญญาก็ทำดีถูกวิธีได้สร้างสมความดีเป็นบารมีเพิ่มพูนติดตัวไป ไม่เสียทีที่ได้เกิดมาเป็นคน แต่ที่มีปัญญาน้อยเห็นผิดเป็นชอบก็หลงทาง ขาดทุนไปชาติหนึ่ง

                   ชาดก 500 ชาติ

         ด้วยเหตุนี้ เราจึงควรศึกษาต้นแบบการทำความดีจาก “ชาดก” แม้ว่ามีบางเรื่องที่เป็นนิทานพื้นบ้านปนเปเข้ามา แต่กระนั้นก็ดี เราก็น่าจะศึกษาชาดกในด้านที่เป็นวัฒนธรรมชาวพุทธ แทนที่จะตั้งข้อกังขาในเรื่องการเวียนว่ายตายเกิด

          เมื่อเดือนมิถุนายนพุทธศักราช 2529 ระหว่างที่เดินทางไปยุโรปและประเทศอังกฤษ อาตมภาพได้มีโอกาสพบปะ สนทนากับอาจารย์ทางปรัชญาในมหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด และเคมบริดจ์หลายท่านศาสตราจารย์ท่านหนึ่งได้ให้ข้อคิดว่า

          ท่านได้ทราบข่าวว่าขณะนี้พระภิกษุไทย และพุทธศาสนิกชนชาวไทยไม่สนใจชาดก เนื่องจากเพราะได้พบว่า บางเรื่องมีนิทานพื้นบ้านมาปะปนอยู่ด้วย เดี๋ยวนี้ใครพูดถึงชาดกทำให้รู้สึกว่าเป็นเรื่องคร่ำครึงมงาย

          ดังนั้นท่านจึงขอฝากเตือนใจว่า คนที่คิดอย่างนี้นั้นแหละงมงายเพราะถ้าเราเรียนแต่ทฤษฎีล้วนๆ เราก็ได้แต่ท่องจำเป็นเพียงความรู้ดิบความรู้เกิดจากการจำนั้นไม่สามารถนำมาใช้งาน อย่าว่าแต่จะไปสอนลูกหลานเลย แม้แต่จะนำมาสอนตัวเองก็ไม่ได้ ความรู้ทางทฤษฎีเช่นนี้ ผู้เป็นครูบาอาจารย์ ต้องลองแล้วลองอีก กว่าจะได้ความรู้สุกๆ ขึ้นมาก็ผ่านการลองชนิคผิดๆ ถูกๆ มาเสียมากต่อมาก แต่ถ้ามีเรื่องราวประกอบ ก็จะมองเห็นวิธีการนำทฤษฎีมาใช้เปลี่ยนจากนามธรรมเป็นรูปธรรม ได้ชัดเจนขึ้น

           ท่านศาสตราจารย์ได้ยกตัวอย่างถึงนิทานอีสป ซึ่งเป็นเรื่องไม่จริงก็ยังเอามาสอนคนได้ ส่วนนิทานชาดกเป็นวัฒนธรรมชาวพุทธเป็นแบบแผนในการทำความดี เป็นเครื่องยืนยันการเวียนว่ายตายเกิด ชาวพุทธเองยังเมินไม่เอาใจใส่ใยดี เป็นการดูถูกคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และดูถูกตัวเอง

          ดังนั้นอาตมภาพจึงใคร่ขอให้เราลองพิจารณาความหมาย และคุณค่าของนิทานชาดก ซึ่งเป็นสมบัติทางปัญญาอันล้ำค่าของชาวพุทธให้ถี่ถ้วนและรอบคอบ

          นิทาน แปลว่า เหตุเป็นเครื่องมอบให้ซึ่งผล, มูลเค้า, เรื่องเดิมสมุฏฐาน

          ชาดก แปลว่าประวัติ การทำความดีของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าที่มีมาในชาติก่อนๆ

นิทานชาดก มิใช่เรื่องที่แต่งขึ้นเพื่อสอนคุณธรรมแต่นิทาน

 ชาดก คือ เรื่องในอดีตชาติของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ที่พระองค์ทรงแสดงแก่พระภิกษุในโอกาสต่างๆ บางครั้งก็เพื่อแสดงภูมิหลังของผู้ที่ พระองค์ต้องการแสดงธรรมให้ฟัง บางครั้งก็เพื่ออธิบายเหตุการณ์ต่างที่เกิดขึ้น

เมื่ออ่านนิทานชาดก นอกจากจะได้ทราบเหตุการณ์ต่างๆ แล้วเรายังได้ทราบอุปนิสัยใจคอ ของบุคคลในแง่มุมที่เราอาจนึกไม่ถึงว่าจะมีหรือเป็นไปได้อีกด้วย ไม่เพียงแต่เท่านี้ เรายังทราบอีกว่า ทำไมเขาจึงเป็นเช่นนั้น และพระพุทธองค์ได้ทรงช่วยเหลือเขาอย่างไรบ้าง  

ในวัฏสงสารอันยาวนานนับภพนับชาติไม่ถ้วนนี้ พระพุทธองค์เมื่อครั้งดำรงพระชนม์เป็นพระโพธิสัตว์ ได้เวียนว่ายตายเกิดเป็นมนุษย์บ้าง พลาดพลั้งไปเป็นสัตว์เดียรัจฉานบ้าง แต่ก็ได้ประกอบคุณงามความดีมาทุกภพทุกชาติจนกระทั่งได้มาเป็น พระสัมมาสัมพุทธเจ้าในพระชาติสุดท้าย

ผู้ที่อ่านหรือฟังนิทานชาดก จึงควรอ่านหรือฟังด้วยความพิจารณา และในที่สุด นำหลักธรรมที่ได้ไปใช้เป็นคุณประโยชน์แก่ตนเองและผู้อื่น จึงจะถือว่าถูกต้อง ส่วนความสนุกสนานเพลิดเพลินนั้นให้ถือว่า เป็นเพียงผลพลอยได้เท่านั้น จึงจะนับว่าได้ประโยชน์จากนิทานชาดกที่พระพุทธองค์ทรงแสดงไว้ให้แล้วอย่างแท้จริง

ดังพุทธศาสนสุภาษิต ความว่า

ปญฺญายตฺถํ     วิปสฺสติ.

คนย่อมเห็นเนื้อความด้วยปัญญา.

ที่มา : อังคุตตรนิกาย  สัตตกนิบาต (องฺ. สตฺตก. 23/3)

พระเผด็จ ทตฺตชีโว

กราบขอบพระคุณที่มาของบทความ

คำปรารภพระธรรมเทศนา “นิทานชาดก อันดับที่ 5” โดย พระเผด็จ  ทตฺตชีโว
วันที่ 1 มกราคม พุทธศักราช 2531